07

29

Tomasz Fortoński – nie czerwone Zagłębie D.

Kategorie: Aktualności   | 29 lipca, 2021

Od wielu wielu lat propaganda komunistów czy postkomunistów w Zagłębiu Dąbrowskim i nie tylko przedstawia ten region jako skrajnie lewacki. Niestety potwierdzają to tzw. wybory demokratyczne. Że tak nie zawsze było udowadnia dr Tomasz Fortoński swoimi pracami historycznymi. Dzisiaj fragmenty jego artykułu z „Najwyższego Czasu”:

„Czerwone Zagłębie nie zawsze było czerwone”.

[…] Jerzy Orwell w swojej sztandarowej pozycji „Rok 1984” zawarł niezwykle trafne spostrzeżenie: „Kto rządzi teraźniejszością, w tego rękach jest przeszłość. Kto rządzi zaś przeszłością, w tego rękach jest przyszłość”. Okres PRL potwierdził z całą mocą słuszność tych słów. Wiedzieli o tym komuniści, którzy po przejęciu władzy w Polsce rozpoczęli pisanie jej dziejów na nowo. Ówcześni historycy wyolbrzymiali dokonania „bliskich socjalnie partii” – Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy oraz Komunistycznej Partii Polski kosztem lewicowej (choć niepodległościowej) Polskiej Partii Socjalistycznej czy endecji. Nie podejmowali poważnych badań nad dziejami szeroko rozumianej prawicy z oczywistych, ideologicznych przyczyn.

Sytuacja ta zmieniła się na lepsze po roku 1989, gdyż naukowcy przestali czuć oddech cenzora na plecach. Z biegiem kolejnych lat podjęto wiele wątków, które zmieniają coraz bardziej nasze wyobrażenie o wydarzeniach rozgrywających się w XX wieku. Wypada choćby wspomnieć o fenomenie Żołnierzy Niezłomnych, których działalność jest obecnie wnikliwie analizowana. Ponad ćwierćwiecze to wciąż zbyt krótki odcinek czasu na zweryfikowanie wszystkich, narosłych na przestrzeni minionych dziesięcioleci przekłamań. Jednym z nich jest wspomniane Czerwone Zagłębie.

Prawicowe Zagłębie

Prowadzone przeze mnie badania dziejów Narodowej Demokracji w Zagłębiu Dąbrowskim pozwalają spojrzeć na przeszłość tego regionu w zupełnie innym świetle. I choć pierwsi emisariusze endeccy pojawili się tutaj jeszcze pod koniec XIX wieku, to przełomowym dla tego ruchu był czas Rewolucji 1905 roku. Wtedy to działacze narodowo-demokratyczni zdominowali tworzone Komitety Bezpieczeństwa Publicznego, a pozostający pod wpływem ideologii endeckiej robotnicy byli przeciwwagą dla zrewoltowanego – mówiąc językiem marksistowskim – proletariatu. Należy podkreślić, że zalegalizowane na mocy carskiego ukazu organizacje kulturalno-oświatowe, takie jak Polska Macierz Szkolna, były opanowane przez zwolenników Dmowskiego, którzy podjęli się trudnej misji unaradawiania społeczeństwa. Konsekwencją Rewolucji 1905 roku była pacyfikacja partii lewicowych, co zapewniło całkowitą supremację endecji – Zagłębie Dąbrowskie stało się jednym z głównych bastionów ruchu narodowo-demokratycznego na ziemiach polskich.

W trakcie I wojny światowej przedstawiciele tego środowiska politycznego osiągnęli przewagę m.in. w Komitecie Obywatelskim oraz Radzie Miejskiej „stołecznego” Sosnowca. Potwierdzeniem wpływów obozu narodowego było przejęcie władzy w listopadzie 1918 roku (zasłużony społecznik a zarazem lider tego środowiska Stefan Falkowski objął Urząd Komisarza Rządu na powiat będziński), a także przebieg wyborów do Sejmu Ustawodawczego ze stycznia 1919 roku. I choć lista odbudowującej się PPS otrzymała w okręgu nr 29 (miasta Sosnowiec, Będzin, Zawiercie, Dąbrowa Górnicza oraz powiat będziński) 35 708 głosów, to drugi i trzeci wynik osiągnęły komitety centroprawicowe, a mianowicie: Polskie Zjednoczenie Ludowe – 22 153 głosy oraz Zjednoczenie Narodowe – 20 019 głosów. Łączny rezultat tych partii, które początkowo miały utworzyć jeden komitet (nie doszły do porozumienia w kwestii obsady miejsc na wspólnej liście) był wyższy niż lewicy.

Za sprawą wytrwałej pracy w terenie, prowadzonej przez wspomnianego Stefana Falkowskiego oraz Wojciecha Idziaka (posłowie z ramienia ZN), a także wyróżniających się Bronisława Knothe oraz Artura Michaela (późniejszy prezydenta Sosnowca w latach 1923-1925) lista prawicowego Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej otrzymała w 1922 roku 45 831 głosów, co przełożyło się na dwa mandaty poselskie (Knothe i Falkowski). I choć endecja odniosła formalne zwycięstwo w Zagłębiu Dąbrowskim, to jednak PPS otrzymała 40 117 głosów, z kolei Komunistyczny Związek Proletariatu Miast i Wsi – 33 006.

Skręt w lewo

Wybory do Sejmu I kadencji pokazały wyraźny skręt zagłębiowskiego elektoratu w lewo. Symbolicznym momentem zakończenia dominacji endecji w sercu Zagłębia Dąbrowskiego stały się wybory do Rady Miejskiej z 1925 roku, kiedy to PPS zdobyła zdecydowaną większość mandatów, doprowadzając do powołania pierwszego socjalisty na urząd prezydenta Sosnowca – Aleksego Bienia. Zamach majowy, który wyniósł do władzy obóz piłsudczykowski przesądził o tym, że prawica zaczęła być stopniowo wypychana z głównego nurtu polityki. Było to szczególnie widoczne na terenie Zagłębia Dąbrowskiego, gdzie omawiana formacja odnotowała drastyczny spadek poparcia – w 1928 roku Blok Katolicko-Narodowy (endecja) uplasował się na czwartej pozycji, otrzymując zaledwie 12 619 głosów. Pierwsze trzy miejsca przypadły w udziale Jedności Robotniczo-Chłopskiej (komuniści) – 66 242 głosy, Bezpartyjnemu Blokowi Współpracy z Rządem (piłsudczycy) – 53 271 głosów oraz PPS – 29 362 głosy.

I choć wybory do Sejmu RP III kadencji z 1930 roku zakończyły się dla prawicy pewnym sukcesem, gdyż zwiększyła stan posiadania w Sejmie, to jednak ponownie nie zdobyła mandatu w Zagłębiu Dąbrowskim. Bezdyskusyjne zwycięstwo w tamtym głosowaniu odniósł BBWR, który otrzymał 116 989 głosów. Na kolejnych lokatach uplasował się Centrolew [sojusz wyborczy PPS, Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast”, PSL „Wyzwolenie”, Stronnictwa Chłopskiego oraz Narodowej Partii Robotniczej] – 26 489 głosów, komuniści – 26 431 głosy i dopiero Stronnictwo Narodowe – 11 055 głosów.

Zmieniona przez BBWR ordynacja wyborcza zapewniła całkowitą dominację kandydatów rządowych w 1935 oraz 1938 roku. Przegrana wojna obronna, kilkuletnia okupacja niemiecka i wreszcie objęcie władzy przez komunistów sprawiły, że po II wojnie światowej prawica przeszła do przysłowiowych katakumb. Warto w tym miejscu wspomnieć o tragicznych losach A. Michaela, który pojmany przez Sowietów po wkroczeniu do Sosnowca, zmarł za drutami obozu w Kemerowie.

Przelana krew

Wobec powyższych rozważań należy stwierdzić, że endecja odegrała w historii Zagłębia Dąbrowskiego poważną rolę. I choć przemysłowy charakter tego regionu sprawił, że partie lewicowe znajdowały tutaj swoich zwolenników, to do chwili odzyskania niepodległości centroprawica była dominującą siłą polityczną. Skomplikowana sytuacja zewnętrzna oraz wewnętrzna odrodzonej Rzeczypospolitej, działalność komunistycznych demagogów czy choćby zasada wahadła wyborczego sprawiły, że sympatie Zagłębiaków zaczęły przesuwać się w lewą stronę. Przejęcie pełni władzy przez BBWR zabetonowało scenę polityczną, doprowadzając do marginalizacji pozostałych partii, w tym SN.

Wracając na zakończenie do wyniku lewicy w okręgu nr 32, wypada stwierdzić, że jest on w dużej mierze pokłosiem dekady Edwarda Gierka, kiedy to wątek Czerwonego Zagłębia był niezwykle silnie eksponowany. Pamięć o „dobrobycie”, zbudowanym przez pochodzącego z Sosnowca I sekretarza PZPR jest w dalszym ciągu żywa na tym terenie. Może ona ulec zmianie dopiero w perspektywie kilku pokoleń, gdy odejdą ludzie pamiętający tamte czasy. Lecz zanim to nastąpi, należy tłumaczyć, że Zagłębie Dąbrowskie, jeśli już było czerwone, to tylko za sprawą przelanej krwi w walce o niepodległość Polski (co dziesiąty legionista pochodził z tego regionu, zaś w obliczu nawały bolszewickiej zaciągnęło się ponad 4 tys. mężczyzn – w tym Bronisław Knothe oraz Artur Michael). Taki kontekst użycia tego związku frazeologicznego wydaje się być jedynym dopuszczalnym.

dr Tomasz Fortoński

Fotografia B. Knothe pochodzi z archiwum rodziny Knothe w Krakowie (w posiadaniu Anny Knothe-Kowal).

Ps Zobacz wcześniejsze wpisy na moim blogu dr. T. Fortońskiego:

Bronisław Knothe – poseł z Zagłębia Dąbrowskiego,

Dlaczego? – PRL w soczewce,

Pomniki sowieckie – odp. Z. Podrazy,

Kto to jest bohater?.

Komentarze

2 komentarze do “Tomasz Fortoński – nie czerwone Zagłębie D.”

  1. Dąbrowiak., 29 lip 2021 o 13:19

    Władze miasta lewicowe tak zarządzają miastem że Dąbrowa jest zadłużona na ok 300 ml zł kredyty.

  2. Ewa, 2 sie 2021 o 7:23

    plus kilkaset milionów w szpitalu miejskim

Zostaw komentarz




Ta strona wykorzystuje pliki cookie przechowywane na twoim komputerze. Jeżeli nie zgadzasz się na to opuść stronę lub wyłącz obsługę plików cookie w przeglądarce. Więcej informacji o plikach cookie znajdziesz na tej stronie