11

10

Endecja a tzw. Republika Zagłębiowska

Kategorie: Polityczne   | 10 listopada, 2022

Dzisiaj, tuż przed Narodowym Świętem  Niepodległości 11 Listopada, spojrzenie historyczne na wydarzenia, które poprzedzały odzyskanie niepodległości, głównie na obszarze Naszego Zagłębia Dąbrowskiego. Wszystko piórem dr. Tomasza Fortońskiego.

Endecja a tzw. Republika Zagłębiowska

Jak co roku na przełomie października i listopada wspominane są w Dąbrowie Górniczej wydarzenia rewolucyjne z 1905 roku, które przeszły do historii pod nazwą tzw. Republiki Zagłębiowskiej. Wtedy to przez kilkanaście dni władza na terenie naszego regionu przeszła w ręce Polaków. W związku z tymi obchodami rządząca w naszym mieście lewica stwierdziła, że wiodącą siłą polityczną, nadającą ton wydarzeniom 31.10.-10.11.1905 roku była Polska Partia Socjalistyczna (PPS). Fakty historyczne mówią jednak coś zupełnie innego. To w ich świetle możemy dostrzec, że tego typu sugestia jest przejawem rugowania dziedzictwa polskiej endecji, z którym jest nie po drodze obecnym włodarzom gminy. Trochę historii. 22 stycznia 1905 roku pokojowa demonstracja robotnicza w Petersburgu została zmasakrowana przez stacjonujących w mieście żołnierzy. Wieść o ,,krwawej niedzieli’’ w stolicy szybko rozprzestrzeniła się po całym państwie rosyjskim. Pierwsze wydarzenia rewolucyjne w Zagłębiu Dąbrowskim miały miejsce 1 lutego 1905 roku, kiedy to zastrajkowali pracownicy fabryki kotłów i maszyn W. Fitznera i K. Gampera na Sielcu. Dwa dni później do strajku przyłączyli się również Dąbrowiacy. Rychło strajk organizowany przez lokalne komórki obu socjalistycznych partii, tj. PPS oraz Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL) objął cały region. Gwoli ścisłości należy dodać, że pewna część robotników zagłębiowskich nie chciała brać udziału w strajkach, nie widząc w nich szansy na poprawę swojej doli, a jedynie pole dla działania socjalistycznych agitatorów.

W początkowym okresie rewolucji endecja, z uwagi na zasięg oddziaływania w Zagłębiu, nie była w stanie skutecznie przeciwdziałać ruchowi strajkowemu i pochodom, które w każdej chwili mogły zostać rozbite przez kozaków. By nie stracić wpływu na rozgrywające się wydarzenia endecy brali udział w manifestacjach organizowanych na przestrzeni pierwszych dni lutego. Przedstawiciele endecji byli również wybierani na delegatów robotników poszczególnych zakładów przemysłowych, którzy utworzyli wspólny organ kierujący strajkiem, tzw. Komitet Strajkujących Robotników Zagłębia Dąbrowskiego. Pod koniec marca ostatnie zakłady przemysłowe tego regionu wznowiły prace (do zakończenia strajku oprócz endecji nawoływała od 8 lutego również PPS!) Bez wątpienia najtragiczniejszym epizodem pierwszego etapu rewolucji była masakra pod Hutą Katarzyna, dokonana 9 lutego przez przysłane do Zagłębia wojsko.

Ponowne ożywienie rewolucyjne na terenie Królestwa Polskiego pojawiło się w związku z tzw. obchodami pierwszomajowymi. Za sprawą podjętych przez władze carskie działań, między innymi aresztowaniami najbardziej aktywnych robotników, nie doszło do masowych wystąpień (w Zagłębiu Dąbrowskim stacjonowało wtedy około 12 tys. żołnierzy). Nie doszło do nich również z powodu agitacji przeciwstrajkowej endecji, która wydała w tym celu specjalną odezwę, zatytułowaną Precz ze strajkiem. Narodowi demokracji byli świadomi tego, że wszelkie wystąpienia mogą zakończyć się kolejną masakrą robotników. Katalizatorem wydarzeń rewolucyjnych latem 1905 roku w Zagłębiu Dąbrowskim była wieść o wybuchu i stłumieniu robotniczego powstania w Łodzi, które rozegrało się w dniach 21-25 czerwca 1905 roku. Trzy dni później zagłębiowscy robotnicy, pod wpływem PPS i SDKPiL rozpoczęli solidarnościowy strajk, który potrwał do pierwszych dni lipca. Nie wszystkie fabryki wzięły w nim udział. Zdarzały się wypadki, kiedy to robotnicy byli zmuszani siłą do zatrzymania pracy. Skutkiem tej walki stały się wyłącznie tysiące bezrobotnych i głodujących robotników, którzy podburzeni do strajku zostali zwolnieni z pracy.

Aby skutecznie przeciwdziałać propagandzie rewolucyjnej wśród robotników, jeszcze w czerwcu 1905 roku endecy powołali do życia Narodowy Związek Robotniczy (NZR). Przewodniczącym zarządu został działający w Zagłębiu Dąbrowskim Czesław Sobolewski. Było to niezwykle istotne, gdyż w sierpniu 1905 roku Komitet Robotniczy PPS wydał odezwę pt. Ostatnie wypadki w Zagłębiu Dąbrowskim i polityka nasza na przyszłość, w myśl której wezwał robotników do zastosowania indywidualnego terroru wobec policjantów, żandarmów i przemysłowców. Tego typu sugestia mogła szybko doprowadzić do anarchii. We wrześniu 1905 roku utworzony został Zarząd Okręgowy NZR, na czele z dr Zbigniewem Paderewskim. Z biegiem kolejnych tygodni partia zaczęła zyskiwać coraz większe wpływy w miejscowych zakładach przemysłowych.

Co do meritum. Bezpośrednią przyczyną powstania tzw. Republiki Zagłębiowskiej, stał się manifest cara Mikołaja II z 30 października 1905 roku, który zapowiadał przyznanie społeczeństwu swobód obywatelskich oraz zwołanie Dumy Państwowej, posiadającej uprawnienia ustawodawcze. Społeczeństwo Zagłębia odebrało go jako sygnał do działania, czego przejawem stały się wielotysięczne manifestacje oraz powoływanie Komitetów Bezpieczeństwa Publicznego (KBP) oraz Milicji Obywatelskiej (MO), będącymi namiastkami polskiej władzy, których zadaniem było wysunięcie reform o charakterze ewolucyjnym oraz zapewnienie porządku. Komitet Okręgowy NZR i Narodowej Demokracji 7 listopada 1905 roku wydał odezwę pt. Wskazówki na dni najbliższe, w której zaapelował: Przystąpić do tworzenia straży obywatelskiej. W tym celu mieszkańcy poszczególnych miast, osad i gmin powinni zabrać się do wyborów Komitetów odpowiednich spośród mieszkańców danej miejscowości.

Skład osobowy KBP wyłonionego w Dąbrowie Górniczej przedstawiał się następująco: po dwóch przedstawicieli NZR, PPS oraz SDKPiL, a także 8 tzw. obywateli, którzy byli powiązani ze stronnictwem Romana Dmowskiego. Podobna sytuacja miała miejsce w Sosnowcu, Będzinie oraz Sławkowie. Nic dziwnego, że Adam Kałuża w pracy Przeciw carowi! Rok 1905 w Zagłębiu Dąbrowskim stwierdził wprost: Wydaje się, że niezależnie od potrzeby kontynuowania badań mogących przynieść dodatkowe szczegóły można już z całą pewnością potwierdzić – to do endecji należała inicjatywa powołania KBP oraz MO w Zagłębiu i ona też odgrywała w nich główną rolę. Można także wysunąć przypuszczenie o współudziale chadecji w tworzeniu i działalności omawianych instytucji. Trochę dalej stwierdził: Próba zjednoczenia sił, rozszerzenia antycarskiego frontu walki poprzez utworzenie KBP jako reprezentacji całego społeczeństwa nastąpiła nie pod egidą i kierownictwem partii socjalistycznych, nie na zasadach programowych i organizacyjnych, jakie one proponowały, lecz z inicjatywy i pod przewodnictwem endecji. Wraz z rozszerzeniem się antyzaborczej, antyokupacyjnej walki środowisk robotniczych, partie socjalistyczne traciły w niej czołową pozycję. Pozwoliły sobie wydrzeć inicjatywę, dopuścić do tego, że tak ważny instrument walki, jak jednoczenie sił i tworzenie szerokiego frontu ogólnonarodowego mogła na swe konto zapisać endecja. Tym samym w opinii mas sprawa powstania polskich władz i skupienia wokół nich całego społeczeństwa mogła kojarzyć się w pierwszym rzędzie z tym obozem, a nie z partiami socjalistycznymi […] Oznaczało to, że w najważniejszym, kulminacyjnym momencie rozwoju rewolucji w Zagłębiu partie socjalistyczne przegrały, zaprzepaściły szansę przewodzenia ogólnonarodowej walce przeciwko zaborcy. Tym samym tzw. Republika Zagłębiowska miała zdecydowanie PRAWICOWY CHARAKTER!

Wspomniany powiew wolności nie trwał długo. Już 10 listopada wprowadzony został stan wyjątkowy na terenie Królestwa Polskiego. Po kilku dniach władze carskie opanowały sytuację w Zagłębiu Dąbrowskim. Na przestrzeni kolejnych miesięcy endecja ugruntowywała swoje wpływy za pomocą powstających związków zawodowych, kolejnych gniazd Sokoła, oddziałów Polskiej Macierzy Szkolnej czy zakładanych stowarzyszeń. Prowadziła przy tym świadomą politykę unaradawiania szerokich mas społecznych. Z kolei rewolucyjna strategia PPS, której Organizacja Bojowa zanurzyła się w odmętach walki zbrojnej (czasem przybierającej znamiona terroru) obróciła się na jej niekorzyść. Masowe aresztowania oraz rozłam doprowadziły do tego, że dominującym nurtem politycznym na terenie Zagłębia Dąbrowskiego stała się endecja. Przyznał to sam Aleksy Bień, przedwojenny socjalistyczny prezydent Sosnowca z ramienia PPS, pisząc po latach: Po pogromie rewolucji 1905-6 roku, wszystko co miała najlepszego klasa robotnicza Zagłębia, siedziało w więzieniach lub na emigracji (…) Na pobojowisku porewolucyjnym silni zostali N.-Decy. Jako trzecią siłę polityczną, po PPS-Lewicy wskazał powiązany z endecją NZR. Prymat polityczny ruchu narodowego utrzymał się także w latach I wojny światowej. Podkreślił to wspomniany A. Bień: to też oni [endecy], jako najlepiej zorganizowani, a przez rząd carski nie naruszeni, zaraz po ustąpieniu Moskali pierwsi wzięli władzę w Zagłębiu w swoje ręce i przekształciwszy natychmiast ,,Sokoła’’ na Straż Obywatelską, faktycznie władzę tę przez dłuższy czas w 1914 i w następnych latach sprawowali. Fakty te w połączeniu z bardzo dobrym wynikiem centroprawicy podczas wyborów do Sejmu Ustawodawczego w 1919 roku oraz do Sejmu RP I kadencji w 1922 roku pozwalają stwierdzić, że powstałe w okresie PRL-u pojęcie tzw. Czerwonego Zagłębia jest wymysłem propagandowym komunistów.

Przechodząc do podsumowania należy stwierdzić, że ruchem politycznym, który nadawał ton tzw. Republice Zagłębiowskiej była endecja. Wielką zasługą tego ruchu jest to, że nie pozwolił przerodzić się wydarzeniom rewolucyjnym 1905 roku w kolejne powstanie. Podrażniony klęską w wojnie z Japonią carat stłumiłby je równie krwawo, jak to z 1863 roku. Wypada mieć nadzieję, że przy okazji kolejnych obchodów prawda o tych wydarzeniach ujrzy w końcu światło dzienne.

dr Tomasz Fortoński

Ps Zobacz także:

jak się fałszuje historię w D. G., cz. 2,

jak się fałszuje historię w D. G., cz. 1,

Bohaterowie Czerwonych Sztandarów… Ale którzy? .

Ps ps Zrzuty z Marszu Niepodległości w 2021 r. i internetu oraz TVP.

Komentarze

Komentarze (1) do “Endecja a tzw. Republika Zagłębiowska”

  1. andlore, 10 lis 2022 o 21:58

    Zabawna jest ta przepychanka. Według twórców miejskiej polityki historycznej DG, siłą przewodnią tzw. republiki zagłębiowskiej była PPS, natomiast wg. Tomasza Fortońskiego – endecja. Nawet nie próbuję oceniać, kto jest bliżej prawdy, ale pozwolę sobie zapytać, czy w ogóle była jakaś republika? Kto, kiedy i w jaki sposób ją proklamował? Kto i na jakiej podstawie dokonał wyboru jej władz? Kto, kiedy i gdzie użył po raz pierwszy określenia „Republika Zagłębiowska”? Historycy-politycy z DG nie raczyli odpowiedzieć na powyższe pytania, więc może dr Fortoński udzieli mi merytorycznych wyjaśnień. Przeczytałem niedawno artykuł Aleksandra Ringmana pt. „Z Zagłębia, więzienia i emigracji” („Niepodległość”, Warszawa, 1933, str. 248-285). Ringman – zagłębiowski aktywista PPS był uczestnikiem wydarzeń, a po zaledwie 28 latach nie mógł zapomnieć o czymś tak doniosłym jak narodziny republiki; ale chyba jednak zapomniał… W opracowaniu pt. „Rewolucja w Zagłębiu Dąbrowskim 1894-1905-1914” autorstwa innego świadka historii – socjalisty Stanisława Andrzeja Radka, też nie ma nic o żadnej republice. W czyjej zatem głowie się zrodziła? Co ciekawe, w jednym z opracowań IPN przeczytałem nawet o tzw. Republice Dąbrowieckiej (!) Może zatem nie zagłębiowska, a dąbrowiecka, była ta republika, której nie było…

Zostaw komentarz




Ta strona wykorzystuje pliki cookie przechowywane na twoim komputerze. Jeżeli nie zgadzasz się na to opuść stronę lub wyłącz obsługę plików cookie w przeglądarce. Więcej informacji o plikach cookie znajdziesz na tej stronie