08

18

Bronisław Knothe – poseł z Zagłębia Dąbrowskiego

Kategorie: Polityczne   | 18 sierpnia, 2020

Okres PRL-u wymazał ze zbiorowej pamięci wiele zasłużonych dla Zagłębia Dąbrowskiego nazwisk. Było to związane z ich przedwojenną orientacją polityczną, identyfikowaną z szeroko pojętym obozem narodowym. Przyczyniło się to wydatnie do rozpowszechnienia i utrwalenia mitu Czerwonego Zagłębia, jakże krzywdzącego dla przeszłości tej części Zachodniej Małopolski. Prowadzone przez autora niniejszego artykułu badania stanowią próbę rekonstrukcji dziejów centroprawicy w Zagłębiu Dąbrowskim. Jedną ze sztandarowych postaci tego ruchu w pierwszych latach niepodległości był Bronisław Knothe.

Bronisław Knothe urodził się 23 kwietnia 1881 roku w Wilkowej, jako drugi syn Aleksandra i Aleksandry z Malczewskich. Rodzina Knothe po jego przyjściu na świat zamieszkała w Ruszczy, którą administrował Aleksander. Obaj bracia – Stanisław (późniejszy przemysłowiec i filantrop związany z Zagłębiem Dąbrowskim) i Bronisław, wyrastali od najmłodszych lat w niezwykle patriotycznej atmosferze. Okres dzieciństwa upłynął przyszłemu posłowi pod znakiem nauki – najbardziej fascynował się w tym czasie historią, w szczególności postacią Tadeusza Kościuszki. Znaczący wpływ na ukształtowanie młodego chłopca miał również jego stryj Apolinary – profesor seminarium duchownego w Sandomierzu. Ten wielce zasłużony duszpasterz słynął ze swoich zdolności oratorskich, posiadał szeroką wiedzę oraz publikował liczne artykuły i wiersze. Z biegiem lat okazało się, że cechy te odziedziczył także Bronisław. Co więcej, podobnie jak swój stryj został nauczycielem.

W 1891 roku młody Bronisław przystąpił do egzaminu wstępnego do progimnazjum w Sandomierzu. Ukończył je w roku 1897 z wynikami dość słabymi. Lata spędzone w tej placówce oświatowej opisał w jednym ze swoich pamiętników, w którym zamieścił m. in. charakterystykę profesorów, stancji czy choćby sposobów wymierzania kar. Wykształcenie średnie uzyskał zaś w Męskim Gimnazjum w Radomiu (świadectwo maturalne otrzymał 20 czerwca 1902 roku).

Po ukończeniu gimnazjum Bronisław zdecydował się rozpocząć studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego, które kontynuował od 1903 roku na Uniwersytecie Jagiellońskim. W ramach tego Wydziału studiował językoznawstwo polskie, pedagogikę i filozofię. Lata studiów były dla Bronisława czasem pracy społecznej. Przyszły pedagog zaangażował się wtedy w działalność Polskiej Macierzy Szkolnej (PMS). Wtedy też postawił swoje pierwsze kroki na polu działalności odczytowej, z której to w kolejnych latach będzie słynął.

Patent nauczycielski z języka polskiego B. Knothe uzyskał na Uniwersytecie Warszawskim w roku 1908. Bezpośrednio po tym egzaminie podjął pracę pedagogiczną w Skierniewicach. W tym czasie był członkiem ,,Towarzystwa opieki nad zabytkami przeszłości’’, w ramach którego to wygłaszał liczne odczyty. W 1914 Bronisław opuścił Skierniewice i podjął pracę w charakterze nauczyciela-wychowawcy w Szkole Zgromadzenia Kupców miasta Łodzi. Do pracy tej nie mógł jednak stawić się od razu z uwagi na zamieszanie spowodowane wybuchem wojny. To wtedy poznał swoją przyszłą żonę – Marię, nauczycielkę języka niemieckiego. Oboje musieli obdarzyć siebie wielkim uczuciem, gdyż już 16 września wzięli ślub w Pacanowie.

Lata wielkiej wojny upłynęły nowożeńcom pod znakiem trudnej sytuacji materialnej. W szkole Zgromadzenia Bronisław pracował do końca roku szkolnego 1916/1917, po czym na rok objął posadę dyrektora Gimnazjum im. Zimowskiego w Łodzi. Czas spędzony w Łodzi był dla niego okresem wytężonej pracy oświatowej, społecznej i politycznej. Prowadził m. in.: wykłady z literatury polskiej w ramach tzw. ,,klas dodatkowych’’, wykłady na Kursach Polonistycznych, w ramach Kursów Handlowych zajęcia z literatury polskiej XIX wieku a z historii Polski na Wyższych Kursach Naukowych. Zaangażował się w pracę Uniwersytetu Ludowego, działał w strukturach Stowarzyszenia Nauczycieli Chrześcijan oraz Towarzystwa badań nad dziećmi. Z ramienia Komitetu Obywatelskiego miasta Łodzi pełnił funkcję wizytatora szkół powszechnych. Po reaktywacji PMS, Knothe był wybierany regularnie na członka jej zarządu – przez krótki czas był również prezesem jej łódzkiego koła. Po uruchomieniu przez nią jednorocznych kursów nauczycielskich został ich kierownikiem. Profesor Knothe wszedł również w skład łódzkich struktur Rady Opiekuńczej. Warto podkreślić, że Knothe występował wielokrotnie z odczytami, w których poruszał szeroki zakres zagadnień – krajoznawstwo, literaturę oraz sprawy społeczno-polityczne. W trakcie swojego pobytu w Łodzi publikował na łamach ,,Kuriera łódzkiego’’. Wypadająca w tamtym czasie rocznica 100-lecia od śmierci naczelnika Kościuszki, była okazją dla Knothego do publikacji książki jemu poświęconej. Nakładem miejscowej drukarni ukazała się również kolejna jego praca pt. ,,O ojczyźnie i tobie gdy macie być wolni’’, w której podniósł kwestię patriotyzmu i postawy obywatelskiej. Łódź była dla niego miastem, w którym zdobył pierwsze doświadczenie w działalności politycznej. Zaangażował się tutaj w struktury miejscowego Zjednoczenia Narodowego (ZN).

Bronisław Knothe zdecydował się na wyjazd do Sosnowca w 1918 roku za namową swojego brata, który zatrudnił go w jednym ze swoich przedsiębiorstw górniczych. W tym samym czasie pracował jako nauczyciel – w Gimnazjum Macierzy Szkolnej Józefy Siwikowej w Sosnowcu, gdzie do czerwca 1921 roku wykładał język polski, łaciński oraz historię. Po przyjeździe do stolicy Zagłębia Dąbrowskiego wydał swoją kolejną pracę – ,,Książeczka dla starszej młodzieży’’, zawierającą jego rozważania i przemyślenia dotyczące wojny.

W Zagłębiu Dąbrowskim zaangażował się ponownie w działalność polityczną – dalej w ramach ZN. W wyborach do Sejmu Ustawodawczego ubiegał się bez powodzenia o mandat poselski z listy tej partii. W Sosnowcu na świat przyszły jego dzieci – 2 lutego 1919 roku syn  Stanisław, zaś 10 grudnia 1920 roku urodziła się jego córka Maria. To w stolicy Zagłębia ,,kariera’’ Bronisława nabrała prawdziwego rozpędu – dał się poznać jako doskonały mówca, przemawiający na licznych uroczystościach państwowych oraz wiecach, w trakcie których w ostrych słowach komentował bieżące wydarzenia polityczne. Po utworzeniu Narodowego Zjednoczenia Ludowego, w skład którego weszły struktury ZN, Knothe został prezesem okręgu zagłębiowskiego. W Sosnowcu rozpoczął regularne publikowanie artykułów prasowych – w ,,Kurierze Zagłębia’’ i ,,Iskrze’’. W czasach powstań śląskich zaangażował się w walkę o przyłączenie tego regionu do macierzy, występując m. in. z cyklem wykładów w ramach tzw. Kursów plebiscytowych dla Górnoślązaków. W trakcie pobytu w Sosnowcu Knothe zdobył również doświadczenie na polu działalności samorządowej. W październiku 1919 roku został wybrany ławnikiem-decernentem magistratu miasta Sosnowca. W trakcie pełnienia tej funkcji zaciągnął się jako ochotnik do 11 pułku piechoty WP, który walczył na wschodzie z bolszewikami. Knothe zaangażował się również w tworzenie struktur Związku Obrony Kresów Zachodnich (ZOKZ). Na zjeździe delegatów w Warszawie został wybrany członkiem rady naczelnej tej organizacji. Jednak wobec jego wyboru na posła ustąpił z tej rady przed zakończeniem jej kadencji. Jak to zostało zasygnalizowane powyżej, w wyniku wyborów do Sejmu I kadencji z 5 listopada 1922 roku, Bronisław Knothe uzyskał mandat poselski. Z uwagi na to, że w nowo wybranym parlamencie nie powstał klub NZL, Knothe wstąpił do klubu Chrześcijańsko-Narodowego Stronnictwa Pracy (chadecja) w charakterze hospitanta. W Sejmie profesor Knothe został członkiem komisji sejmowych: administracyjnej, skarbowej, do walki z drożyzną oraz specjalnej komisji do zbadania produkcji i cen węgla. Po wyborze na posła w dalszym ciągu publikował na łamach ,,Iskry’’. Ponadto rozpoczął współpracę z ,,Dziennikiem Bydgoskim’’, a pod koniec 1924 roku związał się z katowicką ,,Polonią’’.

Z biegiem trwania kadencji sejmu Knohte coraz bardziej dryfował w kierunku ,,PSL-u Piast’’. Po swoim akcesie do ,,witosowców’’ objął opiekę z ramienia tej partii nad powiatem stopnickim i sandomierskim. Prawdopodobnie już po związaniu się z ,,Piastem’’, opublikował swoją ostatnią, wydaną drukiem pracę pt. ,,Ogólne zasady i dążenia ruchu ludowego’’. W toku pięcioletniej  kadencji Sejmu Bronisław siedmiokrotnie zabierał głos w trakcie posiedzeń parlamentu oraz był autorem 4 interpelacji i 6 wniosków poselskich.

W trakcie sprawowania mandatu poselskiego, w 1925 roku został ponadto wybrany na stanowisko radnego miasta Sosnowca. Po zakończeniu kadencji Sejmu w listopadzie 1927 roku, Bronisław osiadł w swoich rodzinnych stronach, czyli w Ruszczy Dolnej. Jak stwierdzono powyżej, dobrami tymi zarządzał jego ojciec Aleksander. W 1915 roku brat Bronisława – Stanisław, nabył ten majątek na swoją własność, by ich ojciec mógł gospodarować nim aż do swojej śmierci w 1925 roku. To właśnie za namową swojego brata, były poseł podjął się zadania gospodarowania Ruszczą po zgonie swojego ojca. Prowadząc życie na prowincji Knothe w dalszym ciągu działał w strukturach PSL-u. Bez powodzenia ubiegał się o mandat posła w trakcie wyborów do Sejmu II kadencji. Można przypuszczać, że wpłynęło to na stopniowy zanik aktywności politycznej Bronisława w następnych latach. Stworzyło to miejsce na większe zaangażowanie się posła w sprawy lokalne. W latach 1931-1939 pełnił funkcję radnego Gminy Połaniec. Ponadto do wybuchu wojny pełnił funkcję prezesa Ochotniczej Straży Pożarnej w Ruszczy.

W latach okupacji niemieckiej Knothe zaangażowany był w działalność konspiracyjną. Początkowo zaprzysiężony został w szerach Narodowej Organizacji Wojskowej, następnie razem z bratem Stanisławem działał w strukturach Armii Krajowej. Dwór Ruszcza był wtedy siedzibą komendy podobwodu ,,Dąb’’ ZWZ-AK. Narażając siebie oraz swoich bliskich organizował schronienie i pracę we dworze dla licznej rzeszy wysiedleńców oraz poszukiwanych przez gestapo partyzantów. W majątku przez pewien czas ukrywana była również rodzina żydowska. W sierpniu 1944 majątek Ruszcza został zajęty przez Armię Czerwoną. Bronisław Knothe został wysiedlony za Wisłę w rejon Mielca. Do połowy 1945 roku przebywał w miejscowości Babule. W odczuciu syna Stanisława, zrobił to ze względów sentymentalnych, gdyż chciał pozostać przez jakiś czas w pobliżu rodzinnego majątku. Po przyjeździe do Krakowa, gdzie zamieszkała już wcześniej jego rodzina, Bronisław starał się bez powodzenia znaleźć zatrudnienie. Skłoniło go to do wyjazdu w pierwszych dniach sierpnia 1946 roku do Sokul (miejscowość w pobliżu Żyrardowa). W wolnych chwilach od pracy oddawał się tam pisaniu wierszy i prozy. Praca w tym majątku nie była dla niego wystarczająco satysfakcjonująca, gdyż już w czerwcu 1947 roku powrócił do Krakowa. Na miejscu próbował znaleźć pracę w charakterze tłumacza języka rosyjskiego. Zabiegi te były jednak bezskuteczne ze względu na jego przedwojenną orientację polityczną. W ostatnich latach życia dużo pisał, gdyż pozostawił po sobie liczne rękopisy. Początek 1949 roku przyniósł jednak pogorszenie jego stanu zdrowia – diagnoza lekarska wykazała nowotwór. Mimo tego Bronisław starał się poświęcać jak najwięcej czasu swojej wnuczce Elżbiecie, którą uczył mówić. Zdawał on sobie sprawę ze rychłego kresu życia, gdyż zaczął pisać listy pożegnalne do bliskich sobie osób. Miał również nadzieję, że uda mu się dokończyć  rozszerzoną wersję pamiętnika z czasów wojny. Niestety nie było mu to dane. Bronisław Knothe zmarł 18 kwietnia 1950 roku. Spoczął na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.  

*Ten krótki rys biograficzny znajdzie swe pełne rozwinięcie w przygotowywanej przez autora biografii poświęconej działalności społecznej i politycznej Bronisława Knothe.

Fotografie B. Knothe pochodzą z archiwum rodziny Knothe w Krakowie (w posiadaniu Anny Knothe-Kowal).

Tomasz Fortoński

Szerzej na temat Bronisława Knothe w:

– T. Fortoński, Bronisław Knothe (1881-1950). Nauczyciel, społecznik, polityk, w: ,,Wieki Stare i Nowe’’, t. 14 (19), Katowice 2019

– T. Fortoński, Działalność społeczna i polityczka Bronisława Knothe w Sosnowcu w latach 1918-1922, w: Wiara i niepodległość. Religijno-patriotyczne tradycje terenów obecnej diecezji sosnowieckiej, red. A. Dziurok, ks. M. Trąba, Katowice – Sosnowiec – Warszawa 2019

– T. Fortoński, Bronisław Knothe – ,,poseł’’ z Ruszczy, w: ,,Zeszyty Połanieckie’’ nr 29 z 2018.

Komentarze

Komentarze (1) do “Bronisław Knothe – poseł z Zagłębia Dąbrowskiego”

  1. Grzegorz, 18 lut 2021 o 8:00

    https://www.facebook.com/PrawicoweZaglebie/videos/125918902684952

Zostaw komentarz




Ta strona wykorzystuje pliki cookie przechowywane na twoim komputerze. Jeżeli nie zgadzasz się na to opuść stronę lub wyłącz obsługę plików cookie w przeglądarce. Więcej informacji o plikach cookie znajdziesz na tej stronie